De Hollandsche Spectator
In de achttiende eeuw verschijnen er steeds meer tijdschriften. Naast politieke en economische bladen komen er ook tijdschriften op de markt met allerlei roddels en ‘klein nieuws’. Een apart soort waren de ‘spectators’; opiniebladen waarin commentaar werd geleverd op de samenleving. Deze verschijnen voor het eerst in Engeland. Het gaat de schrijvers (die zich als observator opstellen) om de burgerlijke moraal: de achttiende-eeuwse middenklasse wordt een spiegel voorgehouden. Deugden worden gepredikt; redelijkheid, tolerantie, sociaal gedrag staan hoog in het vaandel. Nieuw was dat auteurs zich direct wendden tot de lezer.
Het was Justus van Effen die dit ook in Nederland introduceerde. Hij bracht tussen 1731 en 1735 De Hollandsche Spectator uit met vertogen en aanschouwelijke schetsen over het Hollandse leven, geschreven door iemand die het buitenland gezien had. Van Effen was gouverneur geweest bij vooraanstaande Europese families met contacten bij Engelse en Zweedse hoven. In Engeland maakte hij kennis met de denkers Isaac Newton, Jonathan Swift en Alexander Pope en werd hij lid van de
Royal Society. Zijn rijke kennis, veelzijdige belangstelling en gematigd-vooruitstrevende denkbeelden bracht hij tot uiting in een verzorgde, evenwichtige en sobere stijl.
Zijn blad werd populair toen Van Effen de mildheid en de kloekmoedigheid van de Hollanders prees. Maar meer beklaagde hij zich over de maatschappij: het provincialisme,
de onverdraagzaamheid, de schijnvroomheid, de bekrompenheid, de gulzigheid en de malle moeders. Sommige thema’s zijn zo universeel dat ze ook bijna driehonderdjaar later actueel zijn en aan het denken zetten. Hoewel Van Effen medewerkers had, schreef hij het meeste zelf. Mede-auteurs leverden tesamen nog niet een tiende van de vertogen aan.
De Hollandsche Spectator kende maar een korte levensduur. In 1735 kreeg Van Effen maagkanker. Hij overleed in september van dat jaar.
Nieuwsgierig naar de onderwerpen? Via een index kun je een blik werpen in actuele thema's en zienswijzen uit die tijd.
